Is palliatieve zorg de ‘nieuwe’ geriatrie? Verkeerde vraag, volgens James T. Pacala, want die vraag impliceert exclusiviteit of zelfs antagonisme tussen beide disciplines. Geriatrische en palliatieve zorg zouden nu juist uit moeten zijn op bundeling van krachten.

De twee disciplines hebben, als het gaat om de zorg voor ouderen, veel meer met elkaar gemeen dan dat ze van elkaar verschillen. Maar in een poging hun bestaan te rechtvaardigen, en daarmee hun claim op schaarse middelen, worden kleine verschillen uitvergroot.

Kwetsbare organisaties neigen als ze onder druk staan tot een soort ‘bunkermentaliteit’: kracht wordt gezocht in isolement. Dat ziet Pacala in de medische wereld gebeuren: palliatieve zorg probeert zich te onderscheiden van geriatrie, maar ook gerelateerde disciplines als langdurige zorg, fysio en revalidatie, zorg voor chronisch zieken, zorg voor dementerenden en thuiszorg zijn uit op onderscheiding. Hij propageert een andere marsroute: laten we, zonder voorbij te zien aan onze verschillen, kijken hoe we optimaal kunnen samenwerken om de uitdagingen waar we voor staan het hoofd te bieden.

Een belangrijke bron van spanning tussen geriatrie en palliatieve zorg is dat beide een zelfde zorg verlenen, die niettemin als specifiek voor de eigen discipline wordt opgevat. Die spanning is toegenomen toen organisaties op het gebied van palliatieve zorg een conceptuele verandering gingen bepleiten: palliatieve zorg was er niet alleen voor stervende mensen, maar voor iedereen met een ernstige ziekte, ongeacht de prognose. Binnen de geriatrie is dat wel ervaren als ‘roof’ van de eigen doelgroep van ouderen met een complexe zorgvraag.

Palliatieve zorg en geriatrie hebben hun eigen problemen. Palliatieve zorg lijdt onder het misverstand dat het om hospice-zorg gaat, dat ze per definitie niet curatief is, en – misschien het vervelendst – alleen nuttig is als ‘er niets meer gedaan kan worden’. De geriatrie heeft op haar beurt last van onbekendheid onder het grote publiek en weerzin onder studenten geneeskunde: het is geen sexy vak. Allebei hebben ze ook hun succesverhaal: wereldwijd zijn er het afgelopen decennium programma’s voor palliatieve zorg gekomen en beginselen van de geriatrische zorg hebben algemeen ingang gevonden.

Hoe kunnen de twee disciplines effectief samenwerken?

Pacala: laten we zoeken naar wat geriatrie en palliatieve zorg gemeen hebben, laten we elkaars ‘heilige grond’ ontzien, en laten we wat ons bindt stellen boven wat ons onderscheidt.

Wat geriatrische en palliatieve zorg gemeen hebben:

• doelgerichte zorg op basis van individuele wensen;
• teamwork;
• proactieve en meerdimensionale benadering van zorgbehoeften;
• aanvaarding van het bio-psychologische zorgmodel met aandacht voor psychosociale factoren:
• aandacht voor zorgverleners en hun participatie in het plannen en verlenen van zorg;
• zorg met toegevoegde waarde voor kwetsbare, broze ouderen.

Gerichtheid op wat beide disciplines gemeenschappelijk hebben betekent nog geen disrespect voor hun respectieve kernwaarden. Geriatrie en palliatieve zorg zouden in woord en daad rekening moeten houden met elkaars gevoeligheden. Zo zouden geriaters zichzelf niet ‘de’ experts op het gebied van symptoombestrijding moeten noemen. Dat is immers de harde kern van de palliatieve zorg. Omgekeerd moeten palliatief artsen ervoor oppassen zich op te stellen als experts op het gebied van complexe ouderenzorg.

Ten slotte zullen geriatrie en palliatieve zorg strategieën moeten ontwikkelen die tot wederzijds voordeel strekken. Open communicatielijnen en meer samenwerking tussen de onderscheiden professionele organisaties zijn daarvoor een eerste vereiste.

Elke keer als een geriater zich in het publieke domein uitlaat over het belang van zijn professie of zich inlaat met beleidskwesties zou hij, waar gepast en mogelijk, de frase ‘geriatrie en palliatieve zorg’ moeten gebruiken. En vice versa. Geriatrie en palliatieve zorg moeten hun streven om te komen tot betere zorg voor kwetsbare ouderen en meer relevant onderwijs en onderzoek voor deze groep bundelen. We moeten ons ook openstellen naar andere disciplines en hun organisaties die in de kern hetzelfde werk doen. Specialistische kennis en dienstverlening vormen daarvan maar een klein bestanddeel. Het belangrijkste is dat ze een zelfde filosofie delen van holistische en humane zorg voor mensen in een kwetsbare levensfase.

Journal of the American Geriatrics Society, vol. 62; pag.1968-1973, oktober 2014.